Дёртлер
Сиз билемисиз, Ер юзюню дёрт яны бар: Гюнчыгъыш (яда Шаркъ), Темиркъазыкъ (яда Шимал), Къыбла (яда Жануп), ва Гюнбатыш (яда Магърип).
Йылны табиаты дёртге бёлюне: гюз, къыш, яз (бир-бир къумукъларды язбаш), яй (бир-бир къумукъларда яз).
Бир гече бир гюнню (сутканы) дёрт вакътиси бола: эртен, гюндюз, ахшам, гече.
Адамны оьмюрю де дёртге бёлюне: яш чагъы, оьрюм вакътиси, камил болгъан – гьакъылбалыкъ болгъан (бишген) – заманы, къартлыгъы.
Агьлю де кёбюсю гьалда 4 адамдан бириге: анасы, атасы, уланы, къызы.
Адам дёрт зат булан ругьлу (гючлю): иманы, умуту, сюювю, сынавлу гьакъылы булан.
Къысгъача айтгъанда, табиатны ва жамият яшавну дёрт яны бар.
Тек, шону себеплери (сырлары) гьалиге ачыкъ тюгюл.
Биналар – дёртгюл, столлар – дёртгюл, ятакълар, диванлар да, дагъы да шолай хыйлы затлар – дёртгюл – дёртмююш: болагъаны да ажайып тюгюлмю?!
Бир яш бир уруп, бир агъачны дёрт яргъан, – дейлер.
Яхшы яшлар яман затны дёрт ярылса да этмес.
Агъасы инисине:
– Шу алмаланы дёртден бир пайы сагъа, къалгъаны магъа, – деген.
Оланы къайсына къолайы тюшген?
Эртен сют алма йиберген бир яш балонсуз къайтып гелген.
– Къайда алгъан сютюнг? – деп сорагъанда.
– Сындырдым, – деп жаваплангъан.
– Нечик сындырдынг. Сындырма деп йибергенми эдим сени.
– Сюрюнюп йыгъылгъанда къолумдан тюшюп гетди.
– Сюрюнмес эдинг воллагь, эки гёзюнгю дёрт этип, къарап юрюген бусанг! – деген огъар да, арты булан, – Дагъы гезик дёрт гёз булан гёр, дёрт къолунг булан тут! – деп де айтгъан.
Къыз: Бютюн дюньягъа нече гиши падишагъ болду?
Алим: Дёрт гиши болду: экиси – бусурман, оланы да бириси – Сулейман, экинчиси – Зулкъарнай. Экиси бусурман болмагъан – Намруз, бири – Шадат.
(Юз элли суаллы Маликаны хабарындан).
Къыз: Нече къушну оьлтюрсе гюнагь бола.
Алим: Дёрт къушну оьлтюрсе гюнагь бола: гёк къаргъаны, къарлыгъачны, гюкюкню, ябалакъны. (Шо хабардан да)
Сейирликге гёзелдириклер гийип чыкъгъан яшгъа «Дёртгёз»! – деп кюлеген авулдашлары.
Гьар айда орта гъисапда дёрт жума ола.
Арышлагъа бир къадав* орта чомача, гиччи чомача булан бегилген. Оьгюз арбаны боюнсасыны дерт чомачасн бола: экиси – ич чомачалар, экиси – ягъа чомачалар.
Гьасили, дёртлеге байлавлу къалгъан хабарланы билме сюйсенг ахтарып бил, сюйсенг – оьзюнг ойлашып чыгъар. Мен буса, мен билеген «бешлеге» гёчемен.