Экинчи сапар

Эртен болду, танг къатды, гюнню шавласы дюньягъа яйылды. Синдибад гьаммал баягъы денгиз Синдибадны уьюне гелди. Къараса, тюнегюн бар адамлар гелип олтуруп тура экен. Бу да барып олтурду. Ашап-ичип битген сонг Синдибад айта:

– Аввалгъы сапарымдан къайтып, кёп рагьат яшап тура эдим. Гьеч бир ягъындан къайгъым ёкъ эди. Бир гюн эсиме сапаргъа чыкъмакълыкъ, тюрлю шагьарланы гёрюп, тюрлю адамлар булан лакъыр этмек, онда болагъан пайдалар тюшюп, хыйлы герек-тарыкъ, сатмагъа тийишли затлар да алып, Басратгъа бардым. Къарасам, гетме гьазир болуп турагъан бир геме, кёп савдюгерчилер, кёбюсю оьзюм таныйгъан адамлар, гемеге минме гьазир болуп туралар. Мен де олагъа къошулуп, гемеге минип гетдик. Сапарыбыз да арив, елибиз де онг болуп, тюрлю денгизлеге, тюрлю шагьарлагъа барып, гьар ерде савдюгерчилер къаршы болуп, олар булан сатыв-алыв этип, кёп пайдалар гёрюп юрюй эдик.

Бир гюн бир атавгъа къаршы болдукъ. Женнет йимик, арив тереклер, емишлер, сарнайгъан къушлар. Буса да гьеч юрт болуп, адам-жан болуп бир зат гёрюнмей. Гемени ягъагъа уруп, елкенин тюшюрюп токътады. Адамлар да тюшюп, емишлер ашап, тереклени арасында къыдырып юрюй эдилер. Мен де къыдыра туруп, бир арив агъып барагъан сувну ягъасына барып олтургъан эдим. Ухум гелип, янтайып, ухлап гетгенмен, бир замандан уянып къарасам, геме де, бир жан да ёкъ. Мени шо атавда ухлагъанымны билмей къоюп гетгенлер. Ари-бери чапдым, пайда ёкъ. Энди не этейим деп, оьзюм оьзюме ачувланып, магъа негер тарыкъ эди денгизге сапаргъа чыкъма. Алдын чыгъып да не буса да оьлмей къутулгъан эдим. Гьар даим аманлыкъ да болмас. Бу не къуллукъ эди магъа парахат яшап турагъан яшавумдан да айрылып деп, шайтанлы гиши йимик къайда барагъанымны да билмей о якъгъа-бу якъгъа чапдым. Гьеч зат ёкъ. Бир бийик терекни башына минип къарадым. Кёк де, сув да болмагъан дагъы зат гёрюнмей. Яхшы деверекге къарагъанман: узакъдан бир къаралдын гёрюндю. Терекден тюшюп, шо къаралдынгъа къарап юрюдюм. Ахыры етишдим. Къарасам, акъ бир бийик къала йимик зат. Айланып къарадым. Я къапусу я эшиги-терезеси ёкъ. Дёгерегин оьлчеп къарадым – элли абат бар. Ярабби, бу не зат болур экен деп, тамаша болуп тура эдим. Тюш вакъти де болгъан эди, арив исси гюн эди. Гюн булутланып гетди. Гётерилип къарадым: бир уллу къуш, къанатларын яйып гюнню нюрюн къаплап, магъа багъып геле. Сонг шо заманда оьзюм эшитген бир хабар эсиме гелди: денгизлени атавларында Рах деген бир къуш бола. Балаларына пиллени гётерип гелтирип ашата деп эшитген эдим. Шо гелеген къуш Рах, мен гёрген акъ зат да ону йымыркъасы экенни билип, Аллагьны къудратына ажайыплыкъ этип тура эдим. Баягъы къуш тувра шо йымырткъаны уьстюне тюшюп, кьучагъына алып, ятып ухлады. Шолайлыкъ булан гече болду. Мен тез туруп, башымдагъы чалмамны алып, бир уьчюн къушну аягъына, бир уьчюн да оьзюмню белиме бек бегитип байладым. Бу къуш мени не буса да бир адам бар ерге элтер, шунда кимбилди болуп оьлгенден къайда буса да бир якъгъа чыкъгъаным къолай деп эсиме гелип, танг къатгъынча ухламай турдум. Танг къатып, гюн чыкъды. Къуш йымырткъасыны уьстюнден гётерилип, кёп уллу тавуш булан къычырып учду. Кёкге етишдими экен деп эсиме гелди. Сонг тёбен тюше башлады. Мени чи аягъына бир жибин къонгъан чакъы да гёрмей буса ярай эди. Ахыры ерге ювукъ болду. Мен де белимни чечмеге гьазир болдум. Гелип бир ерге къонду. Гьаракат этип белимни чечип, бир якъгъа тайышдым. Къуш мени гёрмеди. Шондан бир зат алып учду. Къарадым, бир уллу йылан. Гётерип алып гетди. Мен оьзюм тюшген ерни тергеп къарадым: уллу терен къол, дёгереги адам башына минип болмажакъ бийик тав экен.

Дагъы да къайгъыгъа тюшюп, энди не этермен, не бола эди шол атавда сама тургъан бусам, ашама емиш сама табулажакъ эди. Я тавгъа минип болмажакъман, яда ашама зат мунда ёкъ. Бир балагьдан къутулдум десем, ондан да уллусуна къаршы боламан деп, оьзюм-оьзюме айып этип, туруп ари-бери юрюдюм. Къарасам, мен юрюген чеки ерде ташны гьисабында алмас бар. Эсиме гелди: дюньядагъы алмасны чыгъагъан ери шу буса ярай деп. Пашманлыкъ этип юрюй эдим. Къарайман: шо къолну ичи яман уллу тереклер йимик йыланлар, адам тюсюне къарама къоркъагъан. Олардан да къоркъуп, шо къолну ичи булан юрюп бара эдим, геч болуп къарангы болду. Гюндюз мен гёрген йыланлар чы зат да тюгюл экен, гече адам ёл алып юрюп билмейген кюйде йыланлар чыкъды. Олар баягъы Рах деген къушдан къоркъуп чыкъмай экен. Мен бек къоркъуп, гече турмагъа бир йылан ёкъ ер табылмасмыкен деп къыдырып юрюй эдим. Бир анакъ къаршы болуп, сююнюп ичине гирдим. Бир уллу таш къаршы болуп, анакъны авзуна салып бегитдим. Бираз парахат болуп, энди къутулдум деп, анакъны ичине къарагъанман: бир уллу йылан йымырткъаларыны уьстюнде ятып тура. Эки гёзю от йимик яна. Жаным гетди, этме амалым ёкъ. Не буса да Аллагьгъа сыйынып, къоркъуп, ухламай танггъа чыкъдым. Ярыкъ да болду. Анакъны авзундагъы ташны тайдырып, эсирген гиши йимик болуп къыргъа чыгъып юрюй эдим, бир замандан къарасам, алдыма гелип бир зат тюшдю. Тамаша болуп барып къарадым: Къойну сыдырып, савлай чархын ташлагъан. Муну ким ташлады? – деп ари-бери къарадым. Гьеч адам гёрюнмей. Тез эсиме гелди, эшитген эдим: савдюгерчилер алмасны дагъы ёл булан алып болмай, шулай къойну сыдырып, чархын ташлай, ерге тюшгенде огъар алмас ябуша, ташлагъан адамлар яшынып къарап туралар. Тюш заманда къаракъушлар, этилгилер гелип, чархны гётерип, тавну башына чыгъаралар. Баягъы яшынып турагъан адамлар къушланы къувалап, чархгъа ябышгъан алмасланы жыйып алалар, – деп, Дагъы кюй булан алма амал да ёкъ экен.

Сонг мен де тез туруп, шо алмаслардан оьзюм гётерип билген чакъыны алып, баягъы чархланы бир уллусуну тюбюне гирип, оьзюмню шо чархгъа байлап, бек бегитип ятдым. Бир къаракъуш гелип, чарх булан мени гётерип тавну башына чыгъарды. Этни чокъуп ашап турагъанда бир уллу тавуш чыгъып гетди, къаракъуш да учду, мен де чархдан чечилип, тюбюнден чыкъдым. Туташ уьстюм къангъа батгъан. Баягъы чархны ташлагъан адам къарап мени гёрюп, къоркъуп магъа да сёйлемей гелип чархны айландырып къарады. Бир зат да ябышмагьанын гёрюп, кёп бузулуп пашман болду. Мен юрюп уьстюне барып, салам бердим. Бу магъа:

– Сен не адамсан? Мунда не этип юрюйсен? – деп бираз къоркъуп сёйледи. Мен айтдым:

– Сен къоркъма. Мен де шулай бир савдюгерчи адам эдим, – деп оьзюмню хабарымны айтып: пашман болма, сени сююндюрежек чакъы зат менде бар, – деп мендеги алмасланы гёрсетип, – сагъа тарыкъ чакъы беремен, – дедим. Бу да сююнюп, мени булан лакъыр этип турагъанда, ёлдашлары да гелип, мени гьалымны сорап, мен де булагъа оьзюм гёрген затланы айтып, баягъы чархны есине де кёп алмас бердим. Бу да кёп сююндю. Аш гелтирдилер, кёп ач да болгъан эдим, ашап, тоюп Аллагьгъа макътав этдим. Булар айтдылар: Аллагь сагъа янгы оьмюр берген, ёкъ буса бу ерге сенден башгъа адам гелип сав къалгъанын эшитмегенбиз. Кёп насипли экенсен, – дедилер.

Геч болду. Булар булан бир парахат ерге барып, аш-зат да ашап, ятып ухладыкъ. Эртен туруп, тавну уьстю булан юрюп барабыз. Баягъы йыланлар къолну ичинде сирив болуп юрюйлер. Тамаша болуп шолардан аман къутулуп, бу адамлагъа къаршы болмакълыгъыма сююнюп, Аллагьгъа макътав этип юрюп бир бавгъа гелдик. Ол бавда кёп уллу кафур тереклер бар, салкъынлы ягъында юз гиши олтуражакъ. Кафурну алагъан кюю: бир узун темир булан терекни оьр янындан теше экен. Ол тешикден сув агъып, ерге тюшгенде уюп кафур бола экен. Терек де къуруп къала экен.

Дагъы да шол атавда къыр гамишлер, къыр сыйырлар гёрдюм. Дагъы да гаргадан деген, тюеден де уллу бир гьайван гёрдюм, башыны ортасында он къари гелеген бир мююзю бар. Мююзюнде адамны сураты бар. Ол адамлар айтдылар:

– Бу, гаргадан деген гьайван пилни мююзюне гётерип алып, башында пил барын унутуп, барын да билмей отлап юрюй. Пил оьле, пилни майы гаргаданны гёзюне гирип агъып гёзлери сокъур бола. Шол Рах деген къуш гелип, экисин де гётерип элтип, балаларына ашата, – дедилер. Мен де Аллагьны къудратына ажайыплыкъ этип юрюй эдим.

Шулайлыкъ булан тюрлю ерлеге, тюрлю шагьарлагъа къыдырып, сатыв-алыв этип, бу савдюгерчилер булан Басратгъа етишдик, ондан да Багъдадгъа гелдим. Мен гелгенни гёрюп, къардаш-ювукъларым гелип, гёрюшюп сююндюлер. Мен де гелтирген алмас ташларымдан олагъа савгъат этип бердим, кёп сююндюлер.

Шулай парахат ашап-ичип, гёрген къыйынлыкъларымны унутма къарагъан эдим, – деп Синдибад сёзюн токътатып, – тангала да гелирсиз, уьчюнчю сапарымда гёрген къыйынлыкъларымны сизге айтарман, – деп гьаммалгъа юз мисгъал алтын да берип, ашатып, ичирип йиберди. Булар да къайтып гетдилер.