İmä prilagatelnoye (Sıpatlıq)
W sopostawläyemıx yazıkax imä prilagatelnoye – znamenatelnaya çast reçi, obladayuşaya obşegrammatiçeskim znaçeniyem priznaka. Naprimer: yaşıl qol "zelenaya dolina", qattı qoz "krepkiy orex" i t. d.
Formalno imena prilagatelnıye w russkom yazıke xarakterizuütsä yarko wırajennımi kategoryami roda, çisla, padeja. W kumıkskom yazıke kategorya roda u prilagatelnıx otsutstwuyet. W kumıkskom yazıke prilagatelnıye, upotreblennıye s suşestwitelnımi, ni po çislam, ni po padejam ne izmenäütsä. W kumıkskom yazıke prilagatelnıye ne imeüt formalnıx pokazateley, oni xarakterizuütsä leksiko-sintaksiçeskimi osobennostämi:
russkiy | kumıkskiy |
---|---|
zelenıy list | yaşıl yapıraq |
zelenaya korobka | yaşıl qutuq |
zelenoye derewo | yaşıl terek |
zelenıye polä | yaşıl awlaqlar |
russkiy | kumıkskiy | ||
---|---|---|---|
İ. | krasnoye znamä | Baş. | qızıl bayraq |
R. | krasnogo znameni | Yesl. | qızıl bayraqnı |
D. | krasnomu znameni | Bağ. | qızıl bayraqğa |
W. | krasnoye znamä | Tüş. | qızıl bayraqnı, qızıl bayraq |
T. | krasnım znamenem | Yer. | qızıl bayraqda |
P. | o krasnom znameni | Çığ. | qızıl bayraqdan |
Nesklonäyemost prilagatelnıx w kumıkskom yazıke sozdayet trudnost dlä uçaşixsä-kumıkow pri izuçenii russkogo yazıka.
W russkom yazıke prilagatelnıye otliçaütsä ot drugix çastey reçi ne tolko znaçeniyem, swoystwennımi im grammatiçeskimi kategoryami i sintaksiçeskimi funksiyami, no i grammatiçeskim oformleniyem.
W kumıkskom yazıke kaçestwennıye prilagatelnıye formalnıx pokazateley ne imeüt, t.ye. w kumıkskom yazıke net xarakternıx tolko dlä kaçestwennıx imen prilagatelnıx pokazateley (affiksow). Naprimer, prilagatelnoye gök "goluboy" po swoyey forme niçem ne otliçayetsä ot suşestwitelnogo kök "nebo". Oni imeüt leksiko-sintaksiçeskimi osobennosti.
W kumıkskom yazıke yest proizwodnıye imena prilagatelnıye, imeüşiye xarakternıye tolko dlä prilagatelnıx slowoobrazowatelnıye affiksı. Pri pomoşi etix affiksow w osnownom obrazuütsä otnositelnıye prilagatelnıye, naprimer: yurtlu "selskiy", şaharlı "gorodskoy", güzgü "osenniy", yazğı "letniy", suwsuz "bezwodnıy", aşsız "besxlebnıy", yazdağı "letniy", oramdağı "uliçnıy".
S affiksom -lı obrazuütsä nekotorıye kaçestwennıye prilagatelnıye, naprimer: tatli "wkusnıy", haqıllı "umnıy", paydalı "poleznıy", açuwlu "zloy", güçlü "silnıy".
W kumıkskom yazıke otsutstwuyut pritäjatelnıye prilagatelnıye. Russkim otnositelnım prilagatelnım w kumıkskom yazıke sootwetstwuyut pritäjatelnıye mestoimenya, obrazowannıye posredstwom affiksa roditelnogo padeja i affiksa -ki, ili ce slowosoçetanya, sostoyaşiye iz dwux suşestwitelnıx w imenitelnom padeje ili iz dwux suşestwitelnıx, odno iz kotorıx stoit w roditelnom padeje, drugoye snabjeno affiksom prinadlejnosti, naprimer: "otsowa şapka" börk atamniki, atamnı börkü, "sestrin platok" qızardaşımnı yawluğu, yawluq qızırdaşımniki, "lisiy xwost" tülkünü quyruğu, "gusinoye pero" qaznı quwu, "sobaçiy xwost" itni quyruğu.