Substantiwno-adyektiwnıye formı
W etu mikrokategoriü obyedinäütsä, po wsey widimosti, formı s dwumä kategorialnımi znaçenyami: 1) deystwiya, okkazionalno predstawläyemogo w kaçestwe predmeta i 2) deystwiya, predstawläyemogo w wide priznaka. Naliçiye dwux kategorialnıx znaçeniy w semantiçeskoy suşnosti obsujdayemıx form legko obyasnit: kajdıy komponent slojnogo affiksa wnes swoy "wklad" w formirowaniye obşekategorialnogo znaçenya dannıx form. Wsled za W. G. Guzewım, eti formı mı budem nazıwat substantiwno-adyektiwnımi formami.
W sowremennom kumıkskom yazıke predstawlenı sleduüşiye substantiwno-adyektiwnıye formı:
Forma na -ğan. W sluçayax substantiwnogo ispolzowanya ona funksioniruyet preimuşestwenno w formax kategorii prinadlejnosti, peredawaya deystwiye, odnowremennoye s deystwiyem skazuyemogo ili predşestwuüşeye yemu: Yuwuğunu haqından eşitgenin, bilgenin aytsın (U. Mantayewa) "Pust rasskajet, çto slışal, çto znayet o swoyem druge". Şo zamanda otnu gertiley de sen salğanıñ açıq bolup qalajaq (İ. Kerimow) "Togda deystwitelno stanet yasno, çto pojar ustroil tı". Süygende yat, süygende tur (U. Mantayewa) "Kogda xoçeş lojis, kogda zaxoçeş – wstaway".
Material kumıkskogo yazıka swidetelstwuyet o tom, çto w formax kategorii prinadlejnosti i sklonenya obsujdayemaya forma obladayet sintaksiçeskoy polifunksionalnostü i mojet wıstupat w roli podlejaşego, prämogo dopolnenya, koswennogo dopolnenya i obstoyatelstwa.
W atributiwnoy funksii forma na -ğan takje soderjit w swoyem znaçenii semu odnowremennosti i predşestwowanya po otnoşeniü k wremennomu planu wsego wıskazıwanya (podrobno ob etom sm.: Xangişiew 1985, 50-63; sm. takje: Gaciaxmedow 1981, 138-143; 1988, 77-85). Bolğan cıyınnı haqında sawlay yurt biledir (İ. İbrahimow) "O proşedşem sobranii, widimo, znayet wse selo". "Assalamu aleykum, siriw artsın!" – dedim, olturğan qoyçulanı yağına yete turup (Abu-Bakar) "Assalamu aleykum, da popolnitsä stado!" – skazal ya, podxodä k sidäşim çabanam".
Forma s pokazatelem -ağan. Substantiwnoye ispolzowaniye: Men prawleniyeni sibiregenim on dört yıl bola (Ş. Alberiyew) "Uje çetırnadsat let s tex por, kak ya podmetayu prawleniye". Ol lap da ariwün, bahalısın saylayğanğa oşay (U. Mantayewa) "Poxoje, on wıbirayet samoye krasiwoye, samoye dorogoye".
Atributiwnoye ispolzowaniye: Tarixden dars yürütegen uçitel har neger de epsiz ilinegen gişi (İ. İbrahimow) "Prepodawatel istorii – çelowek, kotorıy pristayet ko wsäkim meloçam". Şo görünegen üyler bizinki (Z. Atayewa) "Tot dom, kotorıy widen, naş".
Forma s pokazatelem -ajaq i -ar. W substantiwnom ispolzowanii dannıye formı imeüt w swoyem znaçenii semu buduşego wremeni: Dağıstanğa çıqğanda başlap ne yerge barajağın oylay (M. Yahyayew) "On obdumıwayet, kogda priyedet w Dagestan, snaçala kuda on poydet". Senden soñ tuwajaqlağa da paydalı (B. Atayew) "Eto polezno i tem, kto roditsä posle tebä". Ne aytajağın bilmey (Ş. Alberiyew) "On ne znayet, çto skazat".
W atributiwnom ispolzowanii imeyet semu buduşego wremeni: Seni bulan görüşer günnü gözleymen (Z. Atayewa) "Ya cdu dnä wstreçi s toboy". Enni bizge qarajaq adam yoq (M. Xangişiew) "Teper net çeloweka, kotorıy mog bı uxajiwat za nami".
Bezuslowno, nazwannıye kategorialnıye znaçenya rodnät obsujdayemıye formı s imenami deystwiya i priçastiyami. Odnako imeyetsä räd semantiçeskix i funksionalnıx osobennostey, kotorıye otliçayut ix ot etix rodstwennıx glagolno-imennıx kategoriy.
W sfere substantiwnogo ispolzowanya, kogda aktualiziruyetsä perwoye kategorialnoye znaçeniye, ot imen deystwiya ix otliçayut imeüşiyesä u kajdoy iz nix wremennıye znaçenya.
W sfere atributiwnogo ispolzowanya, kogda realizuyetsä wtoroye kategorialnoye znaçeniye, ot priçastiy ix otliçayet otsutstwiye agentiwnogo znaçenya ili kakogo-libo inogo komponenta znaçenya, kotorıy signalizirowal bı o xaraktere wzaimootnoşeniy deystwiya, predstawläyemogo w kaçestwe priznaka, i predmeta, yawläüşegosä nositelem etogo priznaka (Guzew 1990, 122). Zametim, çto perwaya popıtka issledowanya wozmojnıx sootnoşeniy mejdu predmetom, wırajennım opredeläyemım, i deystwiyem, peredawayemım opredeleniyem, w funksii kotorogo wıstupayet priçastiye, na materiale kumıkskogo yazıka bıla predprinäta D.M. Xangişiewım (sm.: Xangişiew 1985, 14-19). Tak, awtor razliçayet "çastiçnuyu substantiwasiü priçastiy i ix upotrebleniye w funksii imeni deystwiya" (Xangişiew 1985, 15). Takaya traktowka obsujdayemıx ponätiy w opisatelnıx seläx wpolne oprawdana. Odnako neobxodimo podçerknut, çto priçastiye, kak i lüboye yazıkowoye sredstwo, nazıwaüşeye priznak (naprimer, prilagatelnoye), sposobno substantiwirowatsä, t.ye. peredawat w reçi predmet – nositel priznaka. Etot xoroşo izwestnıy w yazıkoznanii kommunikatiwnıy priyem nelzä smeşiwat s yawleniyem nominalizasii deystwiya (wtoriçnoy reprezentasii), w çastnosti, s predstawleniyem deystwiya w wide predmeta, t.ye. s opredmeçiwaniyem samogo ponätya. İz skazannogo sleduyet, çto sluçai okkazionalnoy substantiwasii priçastiy i substantiwno-adyektiwnıx form (a ne substantiwnogo ispolzowanya ix) ne imeüt otnoşenya k nastoyaşey teme paragrafa i poetomu zdes ne rassmatriwaütsä (ob etom sm.: Xangişiew 1985, 14-19).